Bywyd gwyllt y gaeaf yng Ngwarchodfeydd Natur Cenedlaethol Cymru

Wyddech chi fod sawl Gwarchodfa Natur Genedlaethol ar hyd ac ar led Llwybr Arfordir Cymru sy’n cynnwys rhai o’r bywyd gwyllt, fflora a ffawna cynhenid mwyaf anhygoel sydd gan Gymru i’w cynnig?

Yn ogoneddus mewn unrhyw dymor, hyd yn oed yn y misoedd oerach, tywyllach y gaeaf yr ydym yn eu profi ar hyn o bryd, mae digon i'w archwilio a'i fwynhau wrth i ni aros i’r gwanwyn gyrraedd.

Gwarchodwch fywyd gwyllt yn y mannau arbennig hyn trwy ddilyn y Cod Cefn Gwlad a pheidio â gadael unrhyw olion o'ch ymweliad. Rhaid i berchnogion cŵn roi sylw i’r arwyddion lleol a defnyddio tennyn byr pan ofynnir iddynt.

1. Gwlyptiroedd Casnewydd, Casnewydd

Wedi’i lleoli rhwng dinas Casnewydd ac aber afon Hafren, mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Gwlyptiroedd Casnewydd yn un o’r safleoedd gorau yn y wlad ar gyfer gwylio adar, gyda’r gaeaf yn dymor perffaith i ymweld oherwydd heidiau mawr sy’n ymweld ar yr adeg hon o’r flwyddyn.

Mae’r warchodfa’n rhan o Wastadeddau Gwent ac mae’n cynnwys ystod amrywiol o gynefinoedd isel, gan gynnwys glaswelltir gwlyb, gwelyau cyrs, morfa heli a morlynnoedd heli.

Mae rhwydwaith saith cilometr o lwybrau wedi’u hailwynebu o amgylch gwelyau cyrs Aber-wysg sy’n hygyrch i gadeiriau olwyn, ochr yn ochr â’r ganolfan ymwelwyr a’r caffi, sgriniau gwylio ar draws y sianeli dŵr dwfn, llwyfan gwylio uwch, a chuddfan i wylio adar.

Chwiliwch am y gwalch bach, yr hebog tramor, y chwiwell, y gorhwyaden, pibydd y mawn a’r gornchwiglen yn ystod misoedd y gaeaf. Mae croeso i gŵn ar dennyn byr ar daith gylchol 6km y Llwybr Lonydd Gwyrdd ac Arfordir, sy’n dilyn llwybrau troed o amgylch ymyl y warchodfa.

2. Bae Oxwich, Abertawe

Wedi’i lleoli yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol gyntaf y DU, Penrhyn Gŵyr, mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Oxwich yn cynnwys traeth euraidd ysgubol, twyni tywod, clogwyni, a chorsydd heli a dŵr croyw. Mae ei hamrywiaeth gyfoethog o gynefinoedd yn ei gwneud yn un o'r canolfannau bywyd gwyllt mwyaf diddorol yn y de.

O degeirianau gwyllt, y crwynllys Cymreig prin, gloÿnnod byw, adar ac ystlumod, mae'r warchodfa'n darparu ecosystem gydol y flwyddyn i rywogaethau mudol a chynhenid.

Yn ystod y gaeaf, cadwch lygad am adar hela, aderyn y bwn, y crëyr bach, rhegen y dŵr a’r gïach bach. Dewiswch o ddetholiad o lwybrau cerdded arfordirol a choetir i weddu i’ch dewis, gyda dwy daith gylchol sy’n mynd â chi drwy’r twyni, lle mae merlod gwyllt yn pori drwy’r flwyddyn.

3. Pant y Sais, Abertawe

Yn gynefin gwlyptir arall yn llawn gwelyau cyrs a hesg, mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Pant y Sais yn baradwys i blanhigion, adar a thrychfilod y gwlyptir.

Yn gartref i weision y neidr a chorryn mwyaf Prydain, corryn rafft y ffen, un o’r trychfilod mwyaf prin a mwyaf dan fygythiad yn y DU, mae Pant y Sais yn ddiwrnod allan gwych i ddilynwyr yr ‘ymlusgol’.
Bydd y creaduriaid mawr hyn yn gaeafgysgu yn ystod y gaeaf ac felly ni fyddwch yn eu gweld (a allai fod yn rhyddhad i rai!).

Mae gan y warchodfa ei hun lwybr pren sy’n mynd â chi i’r gwlyptiroedd, gan gynnig llwybr uniongyrchol byr i mewn i ecosystem unigryw’r warchodfa a chipolwg ar gynefin corryn rafft y ffen ar hyd Camlas Tennant. Gallwch ymuno â Llwybr Arfordir Cymru o ymyl y warchodfa a pharhau â’ch taith gerdded ar hyd arfordir Abertawe.

4. Ystad Ystagbwll, Sir Benfro

Wedi’i lleoli yn ne Sir Benfro a thafliad carreg o Benfro, mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Ystad Ystagbwll yn cynnwys llond gwlad o gynefinoedd arfordirol a choetir, gan gynnwys dyffrynnoedd tawel niferus, pyllau lili llawn bywyd gwyllt a thraethau tywodlyd.

Yn gartref i ddau o faeau enwocaf Sir Benfro, Broadhaven a Barafundle, mae Ystagbwll yn gadarnle i sawl rhywogaeth, gan gynnwys un o boblogaethau mwyaf Prydain o’r ystlum pedol mwyaf prin.

Mae llynnoedd dŵr croyw Bosherston yn gyforiog o ddyfrgwn, adar y dŵr a gweision y neidr. Yn ystod misoedd y gaeaf, maen nhw’n lleoedd gwych i weld amrywiaeth eang o adar sy’n gaeafu, gan gynnwys y cwtiar, yr hwyaden lwyd, yr hwyaden ddanheddog, yr hwyaden lygad-aur, y gorhwyaden ac weithiau aderyn y bwn.

5. Dyfi Ynys-las, Ceredigion

Mae Ynys-las yn rhan o Warchodfa Natur Genedlaethol Dyfi, a leolir hanner ffordd rhwng Aberystwyth a Machynlleth yn y Canolbarth. Mae twyni aur Ynys-las ar ochr ddeheuol aber afon Dyfi a dyma'r twyni mwyaf yng Ngheredigion, yn gartref i boblogaeth gyfoethog o degeirianau, mwsoglau, llysiau'r afu, ffyngau, pryfed a chorynod, y mae llawer ohonynt yn brin ac y mae rhai ohonynt yn anhysbys mewn mannau eraill ym Mhrydain.

Mae'r aber yn doreithiog mewn gwastadeddau llaid, banciau tywod a morfeydd heli o bwysigrwydd rhyngwladol sy'n darparu mannau bwydo a chlwydo i adar gwlyptir. Yn ystod y gaeaf, mae aber afon Dyfi yn gartref i adar gwyllt sy'n gaeafu, ac mae’r traeth yn croesawu rhydwyr, pibyddion y tywod a chwtiaid aur.

Yn aml, gellir gweld adar ysglyfaethus hela fel barcutiaid, bwncathod a hebogiaid tramor yn chwilio am eu pryd nesaf dros y dirwedd gorsiog. Efallai y byddwch hefyd yn gweld gŵydd dalcenwen yr Ynys Las, aderyn mudol sy'n unigryw i Ynys-las yn unig.

6. Morfa Dyffryn, Gwynedd

Mae twyni tywod symudol Gwarchodfa Natur Genedlaethol Morfa Dyffryn yn un o’n safleoedd arfordirol mwyaf deinamig. Mae cynefinoedd twyni deinamig a chyfnewidiol gydag ardaloedd mawr o dywod noeth yn dod yn fwyfwy prin ledled y DU, gan ei wneud yn un o’r cynefinoedd mwyaf dan fygythiad a phwysig yn y wlad.

Mae gwynt yn ail-lunio’r twyni anferth yn gyson ac mae’r llaciau isel yn darparu canfas gwag ar gyfer ystod eang o rywogaethau o blanhigion a phryfed arbenigol a phrin fel tegeirianau rhuddgoch, mwsoglau, gwenyn turio a gwenyn feirch unig.

Mae'r gwastadeddau tywod a'r morfa heli yn Aber Artro yn fannau bwydo pwysig i adar y dŵr yn y gaeaf. Mae adar hirgoes yn defnyddio'r traeth ond, os edrychwch chi ar y môr, efallai y gwelwch wyachod a throchwyr yn gaeafu. Ymhlith yr adar eraill sy'n ymddangos yn ystod y misoedd oerach mae'r frân goesgoch a’r boda tinwyn.

7. Morfa Harlech, Gwynedd

Mae Gwarchodfa Natur Genedlaethol Morfa Harlech yn dirwedd arfordirol drawiadol arall sy’n gartref i gynefinoedd twyni tywod a chorstir arfordirol prin.

Mae Morfa Harlech, sy’n cael ei hadnabod fel un o’r trysorau naturiol cyfoethocaf ac yn gartref i ystod amrywiol o blanhigion ac anifeiliaid, i gyd wedi’u haddasu’n arbennig i fywyd ar ymyl y moroedd, yn rhoi cyfle i archwilio bywyd gwyllt brodorol mwyaf prin Cymru.

Mae adar fel yr ehedydd a chlochdar y cerrig yn bridio yn y twyni, gyda'r pibydd coesgoch a'r gornchwiglen yn defnyddio'r morfa heli. Yn y gaeaf, mae adar hirgoes fel pioden y môr, pibydd y mawn a phibydd y tywod yn bwydo ar hyd y draethlin, ac adar y dŵr yn defnyddio corstir a gwastadeddau arfordirol helaeth aber afon Dwyryd.

8. Gwarchodfa Natur Genedlaethol a Choedwig Niwbwrch, Ynys Môn

Mae twyni, corsydd arfordirol, a glannau tywodlyd a chreigiog Gwarchodfa Natur Genedlaethol Niwbwrch a Choedwig Niwbwrch wedi cael eu llunio dros filoedd o flynyddoedd gan y gwynt a Môr Iwerddon.

Mae’r dirwedd arfordirol eang hon yn cael ei hystyried yn un o’r systemau twyni mwyaf a gorau yn y DU, ac mae’n gartref i amrywiaeth eang o fflora a ffawna twyni tywod prin ac mewn perygl, megis tegeirianau rhyddgoch a rhywogaethau caldrist, mwsoglau a llysiau’r afu prin, gelod meddyginiaethol, a rhywogaethau prin eraill o bryfed. Gellir cael mynediad at y warchodfa trwy rwydwaith o lwybrau troed ac mae detholiad o lwybrau cerdded, rhedeg a beicio yn y goedwig.

Cyhoeddwyd Gwarchodfa Natur Genedlaethol Tywyn Niwbwrch ac Ynys Llanddwyn fel y Warchodfa Natur Genedlaethol arfordirol gyntaf yng Nghymru ym 1955. Mae’r rhan o’r coetir o amgylch Llyn Parc Mawr yn gartref i wiwerod coch ac mae llwybr darganfod wedi’i neilltuo iddi.

Yn ystod yr hydref a'r gaeaf, mae pibyddion coesgoch a chwtiaid yn ymuno ag adar dŵr mudol fel yr ŵydd ddu, hwyaden yr eithin a’r chwiwell ar forfeydd heli ac aberoedd Cefni a Thraeth Melynog. Ymwelir â’r pyllau y tu ôl i arglawdd y Cob gan adar fel yr hwyaden lostfain, y chwiwell, y gorhwyaden a’r gornchwiglen, sy’n dod yma i ddianc rhag gaeafau caletach yr Arctig.